KONSEITU MORAL
Ajor Domingos Amaral
77849385
Rezumu
Iha traballu ida ne’e sei
ko’alia kona-ba Konseitu Moral, haree ba
realidade moral orienta ema nia komportamentu no orienta ema halo buat ne’ebé
di’ak entre ema seluk iha sosiedade laran. hahú husi moris moral eziste ona iha
uma laran hafoin desenvolve sai ba sosiedade hodi halo ema hatene di’ak ka at,sala ka los eh halo ema hatene
respitu ema seluk no regra iha sosiedade leet tantu kulturál,tradisionál,relijioza,sosiál
ho ida ne’e moral nu’udar xavé ne’ebé importante iha ema nia moris.
Liafuan xavé
Moral
Realmente moral hábitu ida ne’ebé orienta ema hotu-hotu atu la’o
tuir normas mak iha tantu iha familia,grupu,kultura,sosiedade mezmu diferente
normas, fatin, tempu,no ambiente, maibe ema tenki la’o tuir normas sira ne’e. Moral
mós orienta ema nia moris loro-loron
hodi hatene respeitu no hadomi ema seluk,no halo ema konsiente hodi labele
aplika hahalok imoral no amoral iha moris.
Partikularmente moral orienta ita ko’alia liafuan ne’ebé di’ak ba
ita-nia inan,aman,maun,alin, kolega,no ba ema hotu-hotu,husi liafuan ne’ebé
di’ak fó valor ba ema no bele halo harmonia no amizade di’ak entre ita ho ema
seluk. Faktor importante ba moral mak inisiu husi individu ba familia_grupu_sosiedade.
Tamba ne’e moral kostume ida ne’ebé orienta ema nia komportamentu
hodi obdese ba normas sira iha familia,sosiedade,grupu,kultura,tradisaun,ne’ebé
hartur ona,mezmu diferente intensaun,desizaun,aksaun ho ema seluk maibe
importante mak halo adaptasaun tuir normas sira mak iha. Tamba moral halo ema
konsiente hodi hatudu hahalok di’ak iha sosiedade nia le’et no orienta ema hotu
iha konsensia moral atu hatene ida ne’ebé mak di’ak no ida ne’ebe mak ladi’ak
eh ida ne’ebé mak sala no ida ne’ebé mak los.
Moral husi lian latin katak moralis
signifika maneira,komportamentu ou kostume,entaun moral kostume ida ne’ebe orienta
ita-nia komportamentu ka hahalok moris loron-loron nian, iha uma laran no ba
sosiedade nia le’et no la’o tuir normas sira hotu-hotu mak iha.husi disionariu
tetun ofisiál defini morál katak regra ka disiplina kona-ba halo buat ne’ebé
di’ak no sees husi buat ne’ebé aat.
Moral konjuntu regra sira husi kultura,eduksaun,tradisaun no iha
ita-nia vida loro-loron ne’ebé orienta komportamentu umanu iha sodiedade
leet.regra sira difinida husi moral hodi regula umanu atu halo tuir buat ne’ebé
di’ak eh bom kostume,ne’ebé assosiadu ho valores koletiva kada kultura eh kada
sosiedade no konsénsia individual hodi hatene eskolla ida ne’ebé di’ak no
aat,sala no loos atu nune’e bele moris iha paz no harmonia.ezemplu husi
tradisaun Timor nian : hala’o serimonia kona-ba uma-lulik hotu-hotu mama-malus
antes sae ba uma laran no tau tais,belak,mortein,nst, normas hirak ne’e desde
beiala sira no sei tutan otas ba otas sei hala’o nafatin rituais ne’e,tanba
konstume ida ne’e metin ona.
Faktor
importante ba moral mak inisiu husi uma
laran ka Inan,aman tamba sira iha responsabilidade ne’ebé bo’ot atu akompaña no
eduka oan sira sai ema ne’ebé di’ak no hatene respeitu inan,aman,familia tomak,kuandu
iha uma laran oan sira respeitu inam aman, iha liur mos oan sira hatene
respeitu ema seluk.tamba ne’e moral hahú
kuda husi uma laran no respeitu uluk
regra iha uma laran hafoin aplika sai ba iha sosiedade le’et.ezemplu, inan aman
hanorin oan sira keta tolok ka hateten aat ema seluk iha fatin públiku.
Moral maka orienta ita-nia moris loro-loron hodi halo buat ne’ebé
di’ak no orienta ita hatene kona-ba buat ne’ebé lo’os no sala, di’ak no aat hodi
nune’e ita bele aplika buat di’ak iha moris loron-loron. Sorin seluk moral
orienta ita ko’alia liafuan ne’ebé di’ak ho ita-nia inan,aman,kolega,no ba ema
hotu, tambá ko’alia liafuan ne’ebé di’ak
mak individu no sosiedade sei fó valor
ne’ebé di’ak ba ita.ezemplu, la baku ema arbiru,la tolok ema,la nauk ema nia
sasan,la oho ema,nst..
Iha sosiedade nia le’et ita tenki halo
tuir regra hotu ne’ebé sosiedade sira adapta ona ka moris tuir ona, ita tenki
moris tuir no lao tuir regra sosiedade ne’e nian. Realmente iha fatin seluk ba
fatin seluk regra sosiedade nian lahanesan maibe ita nafatin lao tuir regra sosiedade
mak ita iha ba, importante keta aplika atitude ne’ebé iha ita-nia sosiedade
adapta ona ba iha sosiedade sira seluk ne’ebe ita viagem ba.tamba ne’e moral
orienta ita iha tempu saida de’it hodi ita halo tuir normas hotu mak iha.
Bainhira ita kontra prinsipiu
moral ka normas hotu ne’ebé iha sosiedade nia leet ema hanaran ita imoral,ezemplu
la respeitu ema,indisénsia,nst,.. no bainhira ita la halo tuir normas iha
sosiedade nia leet ema hanaran ita amoral.ezemplu, sosiedade hotu determina
keta oho ema maibe bainhira ita oho ema entaun ita amoral.
Tamba ne’e moral sai xave
ida ba ita-nia hahalok eh komportamentu
hotu, no mo’os sai xave ida ba ita-nia dignidade.moral orienta nia
moris lao tuir buat ne’ebe di’ak, no orienta ita nia lia-fuan sira hotu ne’ebe
ita koalia, Moral abitu obrigatoriu ida ne’ebé hodi ita lao tuir regra ka
normas sosiedade ka grupu nian.tamba hakarak sai ema ne’ebé di’ak no ema louva mak
tenki obdese no respeitu regra ka normas sosiedade sira nian. moral halo
ita hatene ida ne’ebé mak di’ak no at, sala no los hodi aplika iha moris
lolon-loron.tamba prinsipiu husi moral mak orienta ita hodi
honestidade,bondade,respeitu ema,determina sentidu moris kada individu no valor
universal liu mak orienta komportamentu umanu iha relasaun ne’ebé saudavél no
harmonia entre individu ho ema seluk.
REFERENSIA
https//www.opiniaun
publiku kona ba moral, timor agora @emaill tl.com.
http://www.newmuslim.net/wp-content/uploads/2017/07/The-Foundations-of-Good-Moral-Character-2.jpg