Jumat, 05 April 2019

HATENE DUNI VENDEDOR MAIBE LA HATENE KRIA KONDISAUN BA VENDEDOR

                                                             
                                                                   
HATENE DUNI VENDEDOR MAIBE LA HATENE
 KRIA KONDISAUN BA VENDEDOR




 1.Fatin faan naan-tunu iha area Bebonuk
(Kondisaun la di’ak).
 2.fatin faan naan-tunu iha area Bebonuk
(uma at hotu).  







             




3.fatin faan ikan iha area Bebonuk
      (fatin tau ikan la iha).
                          
4.fatin faan ikan iha area Bebonuk,
(uma la iha).
                                 





                                                                                                     


5.fatin faan ai-han tradisional iha area largo lecidere,
(fatin la sufisiente).

6.fatin faan Nu iha area largo de lecidere,
(uma ka fatin tau Nu la iha).


                                                       












































Iha Timor-leste, partikularmente kapital Dili nu’udar sentru ba ekonomia iha rai laran, ho ida ne’e sidadaun balun husi Munisipiu ida-idak mai iha kapital hodi servisu no buka osan ho meiu oioin atu sustenta ekonomia familia nian. Nesesidade ekonomia familia nian obriga sidadadaun sira ne’e balun loke keos, loke loja,faan ikan,faan bani-been,Ai-leba,dudu karosa hodi faan manu no manu-tolun,faan animal,faan sasan ho karosa, fan Nu, faan modo tama sai bairu,no balun estudante mak faan sasan hodi sustenta sira-nia eskola,nst, entre vendedor sira ne’e  faan ho maneira oioin hodi buka osan atu sustenta nesesidade familia nian no balun hodi selu labarik sira-nia eskola no balun atende ba nesesidade importante familia nian. Haree ba realidade ukun nain ne’ebé povu fó fiar hakarak foti as dignidade estadu no nasaun nian hodi nune’e nasaun seluk ka ema hotu haree no hatene katak sira ukun di’ak ou boa Governasaun iha ita-nia rai, ho ida ne’e mak ukun nain sira kria lei[1]  ida hodi regula vendedor sira la bele faan iha dalan Publiku ka fatin Publiku. Realidade ukun nain sira kria lei la haree ba vendedor sira-nia kondisaun no la haree ba fatin ne’ebé  seguru ka dignu ba vendedor sira maibe haree liu ba estadu nia dignidade ka egoismu lider nian, ho ida ne’e vendedor sira mak la kumpri normas ne’ebé iha sei duni no halo atuasaun husi orgaun estadu nian balun.
 kapital Dili iha orgaun estadu nian balun mak responsabilidade ba sidade laran mak Administrador postu administrativu Dili,nst, sira hala’o ka servisu tuir lei ne’ebé estadu kria ona, iha lei balun ne’ebé regula vendedor sira keta faan sasan iha fatin Publiku iha Dili laran, maibe realidade sidadaun balun nesesidade ekonomia familia nia susar mak obriga sira hodi buka osan, liu husi faan sasan hodi hetan osan maibe lei ne’ebé iha regula sira aumenta susar atu hetan osan tamba vendedor sira ne’e susar atu faan sira-nia produtu lokal,kualker sasan saida mak sira iha atu faan hodi hetan osan, atu sustenta nesesidade familia nian susar tebes tamba fatin la favoravel atu vendedor sira uza hodi faan sasan,ho ida ne’e mak vendedor balun kontra tiha normas sira ne’ebé estadu kria,vendedor balun faan iha estrada ninin,balun faan iha fatin Publiku sira,nst,fatin ne’ebé estadu haruka vendedor sira ba faan sasan la to’o tamba númeru vendedor nian as tebes.
Realmente ema hotu hatene fatin ne’ebé estadu prepara ba vendedor sira la sufisiente no la bele responde ba númeru vendedor nian ne’ebé as. Fatin barak iha Díli laran ne’ebé estadu hatudu ka haruka vendedor sira atu uza hodi faan sira-nia sasan ba,maibe realidade fatin sira ne’e la iha kondisaun ne’ebé di'ak no la bele responde ba númeru vendedor mak iha. Fatin balun ne’ebé estadu kria no hatudu  hodi vendedor sira faan sasan ba mak hanesan: Largo de Lecidere estadu prepara fatin faan produtu lokal sira maibe realidade fatin ne’e la bele responde ba númeru vendedor ne’ebé iha tamba fatin kiik ka la sufisiente atu vendedor barak faan iha fatin refere. Fatin faan Nu iha Largo Lecidere ne’ebé estadu haruka sira faan ba maibe realidade fatin refere la iha kondisaun total tamba fatin kiik ka uma la iha,fatin tuur la iha,fasilidade sira la iha total, mak halo komprador barak  mak baruk ka la gosta atu hola Nu iha fatin refere. Estadu haruka vendedor sira ne’ebé faan ikan, hotu-hotu ba faan ikan iha area tasi ibun Bebenuk nian  maibe realidade estadu tau tiha vendedor sira hanesan ne’e, fasilidade faan ikan nian la iha total,fatin kiik,uma la  iha,fatin rai ikan la iha,fatin uza atu faan ikan la iha,nst, halo vendedor sira susar atu hetan osan no estraga hotu ikan sira ne’ebé iha tamba ema la dun hola no fatin tau ikan la iha entaun ikan sira sai dodok. fatin faan ikan-tunu, manu-tunu,naan karau-tunu,naan fahi-tunu,ka baibain ema bolu (sate) iha area tasi ibun bebonuk nian, fatin refere area ne’ebé kiik tebes,uma sira ne’ebé iha kiik maibe realidade tinan lima ona uma sira ne’e at ona maibe la iha rehabilitasaun husi parte kompatente,fatin han la sufisiente,fatin ne’e la bele respnde ba numeru vendedor sira ne’ebé as,nst, entre fatin hirak ne’e, iha mos fatin seluk ne’ebé estadu haruka vendedor sira uza hodi faan sasan ba maibe fasilidade la iha,no la iha fatin ne’ebé seguru no dignu atu vendedor sira uza.
Tamba ne’e  mak vendedor sira kontra normas ne’ebé iha,no la la’o tuir regras ne’ebé estadu kria,tamba normas sira ne’e kria la koerente ho realidade ne’ebé iha mak halo sidadaun balun ne’ebé faan sasan la obedénsia normas hirak ne’e. estadu kria kondisaun ne’ebé di’ak no sufisiente ba vendedor sira hodi faan sasan ba,vendedor sira ne’e sei la kontra regra ne’ebé iha,sei la faan iha estrada ibun no iha fatin publiku,nst, Realmente estadu haruka vendedor sira ba faan iha fatin ne’ebé estadu prepara maibe fatin sira ne’e kiik, la sufisiente no fasilidade la kompletu,nst, ho ida ne’e estadu hakarak sidadaun sira tenki tuir regra mak iha maibe estadu la senti realidade ne’ebé sidadaun sira hasoru, hanesan mos vendedor sira,orgaun estadu nian balun hatene mak duni sira tamba kontra regra ne’ebé iha maibe orgaun husi estadu nian balun nunka senti saida mak vendedor ka sidadaun  sira hasoru iha moris. ho problema hirak ne’e ita haree ba realidade estadu la hanoin atu kria fatin ne’ebé dignu ba vendedor sira maibe hatene mak duni vendedor sira no foti vendedor sira-nia sasan.



Iha redasaun simples ida-ne’e ha’u hakarak rekomenda ba parte kompetente katak  kria fatin ne’ebé dignu no seguru ba vendedor sira uza hodi faan sasan, no iha vendedor balun ne’ebé mak kontra normas,keta duni no keta foti sira-nia sasan maibe ko’alia didi’ak no haruka sira ba iha fatin ne’ebé estadu prepara ona.
Karik iha liafuan ruma mak lamonu ba laran,ha'u husu deskulpa,no nakloke ba hanoin kritiku no sujestaun sira hotu.






[1] Lei nú.33/2018 de 27 agusto kona-ba ijene no orden públika.(artigu 5 aliña E).